Er zijn veel afwegingen die meespelen in het vinden van de nieuwe manieren om onze gebouwen te verwarmen. Eén van die afwegingen die we samen met energieregio Hart van Brabant hebben laten onderzoeken, is een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA).
Figuur 1 – Zeven paden naar duurzame warmte in west-Brabant en Hart van Brabant
Verschillende varianten bekeken
Het onderzoek, gedaan door SEO Economisch Onderzoek, geeft inzicht in de haalbaarheid van groot- en kleinschalige warmteoplossingen in beide regio’s. In de MKBA zijn een aantal varianten doorgerekend. In elke variant ligt de nadruk op een andere bron, bijvoorbeeld restwarmte uit een regionaal warmtenet, of op lokale warmtebonnen of op individuele all-electric oplossingen, aangevuld met extra energiebesparing. In totaal zijn zeven projectalternatieven onderzocht met verschillende warmtemixen, zoals hiernaast in de matrix te zien is.
De berekening
De kosten voor de alternatieven zijn berekend voor de periode 2020-2050. De kosten bestaan uit de investeringskosten, energiekosten, kosten voor energiebesparing en de emissiekosten. De baten van duurzame warmte bestaan uit de zogenaamde vermeden emissiekosten en de baten voor de arbeidsmarkt. De investeringen in de duurzame warmte zorgen namelijk voor meer werkgelegenheid.
Alle kosten en baten zijn vergeleken met een nul-alternatief. Het nul-alternatief wordt ook wel het uitgangspunt genoemd. Het beschrijft de ontwikkeling in de warmtevoorziening tussen 2020 en 2050 wanneer er geen extra investeringen plaatsvinden om de warmtevoorziening te verduurzamen. Het gebruik van aardgas neemt dan wel af, maar blijft voor veel huishoudens de belangrijkste brandstof (voor 75% in 2050).
Figuur 2 – Alternatief 3A (o.b.v. groen gas, zonthermie en een beperkt regionaal warmtenet) heeft de beste verhouding tussen maatschappelijke kosten en baten (in miljarden euro’s)
Gunstigste alternatieven zijn niet toereikend
Figuur 2 beschrijft het MKBA-saldo (kosten en baten) per alternatief. Geen van de alternatieven laat een positief saldo zien.
Het meest gunstige alternatief (3A) is een combinatie van een regionaal warmtenet en groen gas. Het Amernet zou dan verder uitgebreid worden in combinatie met het gebruik van groen gas uit lokale bronnen voor een beperkt deel van de woningen. En toch komt het niet uit, er moet minimaal 1,4 miljard euro bij.
Dat houdt in dat de maatschappelijke kosten hoger zijn dan de maatschappelijke baten. De belangrijkste conclusies zijn:
1. Alternatieven gebaseerd op individuele warmte-oplossingen met vooral zonthermie en groen gas als warmtebronnen hebben de laagste kosten. Uit nader onderzoek in 2020 door CE Delft en SEO blijkt dat vanwege de beperkte beschikbaarheid slechts 10-20% van de gebouwen gebruik kan maken van groen gas. En afhankelijk van de mate van isolatie gebruik kan maken van hybride cv-ketels en zonthermie.
2. Alternatieven met een belangrijke rol voor een regionaal warmtenet en grote, hoge temperatuur warmtebronnen (zoals biomassa, restwarmte en geothermie) komen – na groen gas – als de meest gunstige alternatieven uit de MKBA.
3. Een collectieve warmtevoorziening gebaseerd op vooral lokale bronnen (o.a. aquathermie, bodemwarmte) en lokale netten leidt tot relatief hoge maatschappelijke kosten. Koppelen van deze lokale bronnen en netten aan een groter regionaal net biedt voordelen: er kunnen dan ook grotere, goedkopere bronnen worden gebruikt.
4. All-electric oplossingen hebben de hoogste maatschappelijke kosten, stelt de MKBA. De kosten én de onzekerheden zijn hoog.
5. Energie besparen is in principe kosteneffectief. Extra veel energie besparen, wat nodig is om woningen geschikt te maken voor lage temperatuur warmte of all-electric varianten, leidt echter ook tot fors hogere kosten.
Geld van het rijk is nodig
Deze studie toont aan dat er nog veel werk aan de winkel is. Zelfs in een regio waar de uitdaging relatief makkelijk is vanwege een bestaand warmtenet. De afweging van kosten en baten zijn nog niet positief en het uitgangspunt blijft een woonlastenneutrale verduurzaming van de regionale warmtevoorziening. Er zal geld moeten komen, maar niet van de regionale overheden. Het rijk kan antwoord geven op de vraag hoe we het probleem oplossen.
-> Bekijk het volledige rapport.
Op 30 november 2020 verscheen het artikel MKBA Brabant: duurzame warmte gaat geld kosten op de website van Binnenlands Bestuur. René Idema (procesbegeleider) en Greetje Bos (voorzitter regio West-Brabant) gaan hierbij in op de conclusies van het onderzoek.